Ertuğrul Bey'in annesi ve Osmanlı'nın kurucusu Osman Gazi'nin de ninesidir. Bir Yörük kadını olan Hayme Hatun'un doğum ve ölüm tarihleri ile ilgili kesin bir bilgi yoktur. Yine de Hayme Ana'nın defin yeri olarak Domaniç / Çarşamba olarak kabul edilmektedir. Kocası Süleyman Şah'ın Fırat Nehri'ni geçerken boğularak ölmesi üzerine Kayı Boyu'nun başına geçen Hayme Ana, Selçuklu Sultanı Alâeddin Keykubad'ın yer göstermesi üzerine önce Ankara Karacadağ, ardından da Domaniç ve Söğüt'e yerleşir. Ertuğrul Gazi, "Devlet Ana" diye de anılan annesi Hayme Ana'yı, Çarşamba köyünde her yıl çadır kurduğu bir tepe üzerine defnettirdi. Sultan II. Abdülhamid, 1892'de Hayme Ana'nın kabri üzerine bugünkü türbeyi yaptırdı. Çarşamba köyünde vefat eden Hayme Ana için mezarı başında anma töreni düzenleniyor. Hayme Hatun'un türbesi ve Hayme Ana heykeli Kütahya'nın Domaniç ilçesinde görülebilecek en önemli yerlerden biridir. Kayı boyu ve Osmanlı tarihindeki rolü nedeniyle Hayme Ana, Diriliş Ertuğrul dizisinde de karşımıza çıkmaktadır. Hülya Darcan'ın canlandırdığı Hayme Ana için Osmanlı devletinin temellerini atmıştır yorumu yapılmaktadır. Hayme Ana oğlu Ertuğrul Bey'e ileride Osmanlı padişahlarına da yol gösterecek şu öğüdü vermiştir: "Oğul, Anayurttan ayrılalı yıllar geçti. Deli rüzgarlar önünde oradan oraya savrulduk. Beylik otağını kurduğumuz şu yaylalar, artık son durağımız, son konağımız olsun. Oğuz’un yurtlarına diktiğimiz ağaçların kökleri kara yerin derinliklerine, dallan gökyüzünün yüceliklerine uzansın. Ak-boz atlara binip yağı üstüne yel gibi vardık da Kadir Tanrı gözüpek yiğitlerimizi korusun. Göğsü kaba yerli kara dağlar gibi duran erlerimiz ile; kır çiçekleri gibi saf ve temiz, ak yüzlü, ala gözlü kızlarımız Kutlu Kayı Boyu’muza gürbüz evlatlar versinler. Altın başlı otağlarımız Çarşamba yaylasını bürüsün. Kayı’nın ve diğer bütün bayların oğullarını Ertuğrul’umla bir tutarım. Onların hepsini soyumuz için Hakk’ın Kutsal birer emaneti bilirim. Oğul, boyundan-soyundan olsun olmasın insanlara adil davran. Adaletten ayrılma ki, insanların birlik ve dirlik kazansın. Yurdunda, obanda herkes gezsin. Ululuk isteyen töreden ayrılmasın. Bu dünya bir oturma yeri değildir. Yapacağın iyi ve doğru işlerle insanların hizmetinde bulunursan güzel övünçler senin olur. Yüreğinden inancı, ağzından duayı, davranışından erdemi hiç eksik etme. Bir de sabırlı ol oğul, ekşi koruk sabırla tatlı üzüm olur. Oğul, beylik dermekle, ağalık vermek iledir. Sofranı ve keseni yoksullara açık tut… Hayme Ana'nın aşiratın başına geçmesi Türkmenistan’ın Horasan bölgesinden yola çıkarak 3500 kmlik bir yürüyüşle, önce Ahlat’a sonra Suriye-Halep’e ulaşan Kayı Boyu’nun beyi Gündüzalp’in (Süleymanşah) Fırat nehrini geçerken boğulması üzerine boyun başına Hayme Ana geçmiştir. Güçlü kişiliğiyle liderliği eline alarak Kayı boyu üzerinde nüfuz sahibi olan Hayme Ana, uzun bir yolculuktan sonra boyunu Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubat’ın ikta olarak verdiği Ankara’nın Karacadağ bölgesine, daha sonra Domaniç ve Söğüt’e yerleştirmiştir. Hayme Ana daha sonra Kayı Boyu'nu oğlu Ertuğrul Bey'e emanet etmiştir. Hayma Ana'nın türbesi Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi’ndeki bilgilere göre, 1891 senesi evvelinde Sultan II.Adülhamit Domaniç’e bir heyet (ehl-i keşf) göndererek ninesi Hayme Ana’nın kabrini buldurmuştur. Hayme Ana ile ilgili Osmanlı arşivlerinde bulunan ve ilk kez 1999 yılında tarihçi Ömer Faruk Yılmaz tarafından yayınlanan belgelere göre 1892 yılında kabrinin üzerine bir türbe inşa ettirmiştir.Ayrıca türbe külliyesine dahil medrese ve misafirhane de yapılmıştır. Türbenin törenlerle resmi açılışı yapılmış, türbedarlık görevi ilk olarak Yakupoğulları ailesine verilmiştir.II.Adülhamid türbenin yapılmasından sonra türbeye konulmak üzere halı, avize ve sünbüllü kandil göndermiştir. Zamanla harap olan türbe ve külliye aslına uygun olarak 1954 ve 1990 yıllarında restore edilerek bugünkü durumunu almıştır. XIII.asrın ikinci yarısında vefat eden Hayme Ana’nın türbesi Kütahya’nın Domaniç ilçesine bağlı Çarşamba köyündedir. Hayme Ana her yıl eylül ayının ilk haftası pazar günü çeşitli törenlerle yad edilmektedir. Bursa, Osmangazi olmak üzere Çorum, Adana, Kocaeli gibi Türkiye'nin çeşitli yerlerinde Hayme Ana adına okullar da yer almaktadır. mynet.com