DARÜSSELAM - TUFAN AKTAŞ Yüzyıllardır dünyanın ağzını tatlandıran baharatların yetiştirildiği, diğer adıyla "baharat adası" Zanzibar, bu ünü kazandığı günleri özlüyor. Yaklaşık 1,5 milyon kişinin yaşadığı 2 bin 500 kilometrekarelik alana kurulu adada halk, devletin uyguladığı tekel politikası ve modern tarıma geçilememesi gibi nedenlerle baharat üretiminin azalmasından ve pazardaki rekabetin fiyatları düşürmesinden şikayetçi. Dünya karanfil ticaretinde 150 yıl önce ilk sırada yer alan ada, Doğulu ve Batılı güçlerin hakim olmak için birbirleriyle mücadele ettiği bereketli topraklarıyla biliniyor. Tanganika ile 1964'te birleşen ve bugünkü Tanzanya'nın bir parçası olan Zanzibar, özerk yönetime sahip. Zerdeçal'dan karanfile, tarçından muskata kadar çok sayıda baharat çeşidinin yetiştirildiği Zanzibar'ın çiftçileri, modern tarım tekniklerinden uzak yöntemlerle dünya pazarıyla rekabet etmeye çalışıyor. Adaya farklı baharat türlerinin getirilişi Gıda ve ilaç sektörünün vazgeçilmezi olan baharatların adanın sıcak kıyılarına tohum atması yüzyıllar önce Malezya, Hindistan ve Endonezya'dan gelen tüccarlarla gerçekleşti. Doğu Afrika'nın zenginliklerine göz dikmiş Portekiz İmparatorluğu'nun 16'ncı yüzyılda hakimiyetine giren ada yeni baharat türleriyle de Portekizliler sayesinde tanıştı. Umman Sultanlığı'nın, 17'nci yüzyılın sonlarında Portekizlileri adadan ve Doğu Afrika kıyılarından atmayı başararak bölgede kontrolü ele geçirmeye başlamasıyla da baharat üretimi ve ticaretinde büyük bir patlama yaşandı. Karanfilin değeri altına eşitti Umman Sultanı Seyyid Said'in 19'uncu yüzyılın sonlarında başkenti Muskat'tan, Zanzibar'ın Stone Town şehrine taşıması adadaki sosyal, siyasal ve ekonomik hayatı değiştirdi. Sultan, aynı zamanda köle ticaretinin dünyadaki merkezlerinden biri olan adada, o dönem altınla aynı fiyata satılan karanfilin üretimi için binlerce yerli çalıştırdı. İki asır önce dünyanın en büyük karanfil üreticisi olan Zanzibar ve Pembe Adası bugün dünyanın sadece yüzde 7'lik karanfil ihtiyacını karşılayabiliyor ve dünya karanfil üretiminde Endonezya ile Madagaskar'ın ardından üçüncü sırada geliyor. Karanfil üreticileri bu gerileyişin nedenini hükümetin uyguladığı tekel politikasına bağlarken, serbest ticarete izin verilmesi halinde fiyatların yukarı çıkacağını düşünüyor. Hala serbest piyasaya girmesine izin verilmeyen tek baharat olan karanfil, Zanzibar'ın döviz girdisinin önemli kısmını oluşturuyor. Çiftçi karanfili karaborsada satıyor Zanzibar hükümetinin verilerine göre, 1970'lerde yılda 16 bin ton karanfil üreten ada şimdilerde ise yıllık bin 500 ton ila 4 bin 800 ton arasında üretim gerçekleştirebiliyor. Hükümet 2020 yılı itibarıyla yıllık üretimi 10 bin tona çıkarabilmek için bazı çalışmalar yürütüyor. Fiyatlardaki düşüş nedeniyle kimi çiftçiler ürettikleri karanfili karaborsada ya da kaçak yollarla Kenya'ya sokarak satmayı tercih ediyor. Çiftçiler bu yollarla normalden iki kat fazla para kazanabiliyor. Zanzibar'da baharat üretiminin çoğu modern tekniklerin uygulanamadığı devasa bahçelerde yapılıyor. Karanfil tekelini elinde bulunduran Zanzibar Devlet Ticari Kurumu, halkı organik tarıma teşvik ederek, Zanzibar'a özgü bir marka oluşturma gayretinde. Baharat bitkilerinin gölgeye ihtiyaç duyması sebebiyle bahçelerde meyve ve baharat üretimi birlikte gerçekleştiriliyor. Karanfil, portakal, muskat ve hindistan cevizi ağaçları sıra sıra bahçelerin her yerini kaplıyor. Bahçelerin bir yanında turunçgillerin kokusu yayılırken diğer yanında da baharatların etkileyici kokusu hissediliyor. Yağmur sezonunun başladığı eylül, ekim ve kasım ayları, baharatları geleneksel yöntemlerle toplayan ve işleyen çiftçiler için en zor zamanlar oluyor. "Hükümetten yardım alamıyoruz" Adanın Mwakaje kasabasında baharat üretimiyle uğraşan Makame Süleyman, AA muhabirine yaptığı açıklamada, sahip olduğu tarlayı ailesiyle birlikte işlettiğini anlattı. Tarçın, karanfil, muskat, hindistan cevizi, jackfruit, zanzibar elması, portakal, lime, limon, liçe ile şeker kamışı gibi çok sayıda meyve ve baharatı yetiştirdiğini anlatan Süleyman, verdiği emeğe göre kazandığı paranın çok düşük olduğunu vurguladı. Ailesinden kalan 40 dönümlük arazinin önceleri balta girmemiş bir orman olduğunu söyleyen Süleyman, Zanzibar'daki bir üniversitede tarım eğitim aldıktan sonra kasabadaki diğer üreticileri görerek ekime başladığını kaydetti. Yaklaşık 16 yıldır tarımla uğraştığını dile getiren Süleyman, hükümetten hiçbir destek göremediklerini ifade etti. Süleyman, "Ben ve ailem ormanı temizlemekte tek başımıza başarılı olamıyoruz. Bahçeye zarar veren çok sayıda haşere var." dedi. Yetiştirdiği meyve ve baharatları kasabaya gelen hükümet kurumlarına ya da tedarikçilere sattığını dile getiren Süleyman, bu aracıların malı daha sonra pazarda daha yükseğe sattığına dikkati çekti. Süleyman yaptığı bu işten ise her ay yaklaşık 300 bin Tanzanya şilingi (130 dolar) kazanabildiğini söyledi. Her gün 3 dolar kazanıyor Küçük tarla sahiplerinin ürünlerini satmak yerine değerlendirdiği diğer bir alan ise yağ sektörü. Baharat meyvelerini ve dallarını, çevrelerde kurulmuş küçük yağ tesislerine götüren halk böylelikle bunların yağından faydalanabiliyor. 800 kilogramlık karanfil yaprağından 4 ila 8 litre yağ elde edilebiliyor. Bu tesislerden birinde çalışan 53 yaşındaki Mevlüt Osman da Zanzibar'a çalışmak için kilometrelerce öteden gelenlerden. Ailesinin Tanzanya anakarasındaki Tanganika Gölü çevresinde yaşadığını söyleyen Osman, eylül ayından bu yana burada çalışıyor. İşi tarçın dallarını ve yapraklarını kesmek olan Süleyman yaşına rağmen ailesine bakabilmek için kilometrelerce yol gelmiş ve bu işi öğrenmiş. Günlük sadece 7 bin şiling (3 dolar) kazanan Süleyman, "Bazı günler daha az, bazı günler ise daha fazla kazandığım da oluyor. Burada yağ çıkarmalarına yardımcı oluyorum." diye konuştu. Burada kazandığı parayı ailesine yolladığını kaydeden Süleyman, en büyük sıkıntısının ise aile özlemi olduğunu dile getirdi. Bugün baharattan çok turizmiyle ön plana çıkan Zanzibar, her yıl 40 ton zerdeçal, 159 ton tarçın, 88 ton kırmızı biber, 6 ton kakule, 44 ton karabiber, 154 ton zencefil ve 8,5 ton vanilya üretiyor.