Periyodik tabloda U harfi ile gösterilen uranyum, o dönem radyoaktivite kavramı hakkında çok bilgi olmadığından kaynaklı olarak diğer elementlere benzediği düşünülmüştür fakat 1896 yılında Dimitri Mendeleyev’in yaptığı çalışmalar sonucu uranyumun radyoaktif bir element olduğu ispatlanmıştır.
Zayıflatılmış uranyum ise nükleer silah veya nükleer enerji santralleri için yakıt üretimi amacıyla yapılan uranyum zenginleştirmesi sırasında ortaya çıkan bir yan üründür.
Zayıflatılmış Uranyum Nasıl Oluşur?
Uranyumun, nükleer enerji tesislerinde yakıt olarak kullanılması için zenginleştirme işleminden geçmesi gerekmektedir. Bu işlemle birlikte uranyumun içerisindeki nükleer füzyona en elverişli olan izotopun, U-235’in oranı arttırılmak istenir. Zenginleştirme işleminden sonra U-235 cinsinden zengin olan uranyum ayrıldığında, geriye U-235 cinsinden fakir olan uranyum karışımı kalır. Elde kalan bu uranyum zayıflatılmış uranyum olarak adlandırılır.
Zayıflatılmış uranyum, yüksek radyoaktif izotoplarını kaybettiği için doğadaki haline göre daha az radyoaktiftir. 1 gram zenginleştirilmiş uranyum üretildiğinde yaklaşık 7 gram zayıflatılmış uranyum yan ürün olarak elde edilmektedir.
Atıktan Güçlüye
Uranyum zenginleştirme işlemleri, 1940lı yıllarda ABD ve Britanya’da başladığında açığa çıkan zayıflatılmış uranyumun gücünün henüz keşfedilmemiş olmasıyla birlikte atık olarak depolanmaya başlanmıştı.
1970li yıllarda Pentagon bir raporunda Sovyetlerim Varşova Paktı üyeleri için “NATO mermilerinin delemediği zırhlar” geliştirdiğine değindi. Bunun üzerine daha yüksek yoğunlukta zırh delici mermiler üretmek amacıyla yapılan araştırmalar sonucu, zayıflatılmış uranyumun güçlü bir zırh delici olarak kullanılabileceği bildirildi.
Küçük Çap Büyük Kat
Zayıflatılmış uranyumun yoğunluğu oldukça yüksektir. Bu yoğunluk (19.05kg/m³), kurşunun yoğunluğundan 1.67 kat daha büyüktür. Bu fark ile birlikte bir zayıflatılmış uranyum mermisi, aynı kütledeki bir kurşun mermiden daha küçük çapa sahiptir. Böylelikle zayıflatılmış uranyum mermisi, kurşun mermiye kıyasla daha az aerodinamik sürtünmeye maruz kalıp hedefe daha yüksek basınçla çarparak daha derin hasara sebep olmaktadır.
Kulanım alanı olarak zayıflatılmış uranyum, dayanıklılığı ve öz kütlesi çok yüksek olmasından dolayı savunma sanayiinde mermi ve zırh yapımında kullanılmaktadır.
Zayıflatılmış Uranyum Kullanımının Sonuçları Nelerdir?
Zayıflatılmış uranyumdan üretilen bir mühimmat, tank yüzeyi gibi sert bir cisme çarptığında, delip geçmektedir. Sonrasında meydana gelen patlamada oluşan duman, toz olarak yüzeye indiğinde bu patlama kalıntısı zayıf nitelikte radyoaktivite içermektedir.
Zayıflatılmış uranyum içeren top mermileri, Irak ve Balkan savaşlarında kullanılmıştır. Bu kullanımdan sonra bazı kişilerde ortaya çıkan doğum sonrası bozuklukları bu mühimmatla bağdaştırılmıştır.
Birleşmiş Milletler, 2022’de yayınlanan bir raporda bu nitelikteki mühimmatın Ukrayna için çevresel endişe yarattığını belirtilmiştir. Raporda, “Zayıflatılmış uranyum ile patlayıcılarda kullanılan zehirli maddeler, böbrek yetmezliğine yol açabiliyor ve kanser riskini artırıyor” ifadelerine yer verilmiştir.